Γεννήθηκε ως ιδέα τη δεκαετία του ’60, απέκτησε υπόσταση τη δεκαετία του ’70, γιγαντώθηκε τη δεκαετία του ’80 όταν και πολεμήθηκε ανεπιτυχώς (βλέπε «Απαλλαγή») μόνο και μόνο για να επανακάμψει δυναμικά. Παρότι ταυτίστηκε με το ΠΑΣΟΚ και το 1981, υιοθετήθηκε (και πριν και μετά) από πληθώρα κομματικών φορέων από το σύνολο του πολιτικού φάσματος, με τελευταία τη Νέα Δημοκρατία του 2019. Αυτό είναι το σύνθημα της «Αλλαγής» – και αυτή είναι η ιστορία του…
Η ιστορία ενός συνθήματος που κυριαρχεί στην ελληνική πολιτική ζωή εδώ και τουλάχιστον τέσσερις δεκαετίες – και τίποτα δεν δείχνει ότι ανακόπτεται σε ορμή!
1967
Η αλλαγή αποτυπώνεται ως σύνθημα για πρώτη φορά από τον Ανδρέα Παπανδρέου, επτά χρόνια πριν από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ, όταν ακόμη ήταν στην Ενωση Κέντρου! Προφητικός είναι ο κεντρικός τίτλος του «Εθνους» στις 10 Φεβρουαρίου 1967: «Ο Ανδρέας Παπανδρέου κηρύσσει τη μεγάλη αλλαγή».
Στη συνέχεια διαβάζουμε: «Η Ελλάδα στους Ελληνες, ο στρατός στο Εθνος, ο Λαός κυρίαρχος» – «Η συντριβή της δεξιάς αποτελεί τον κύριον στόχον μας». Φυσικά, 70 ημέρες μετά ήλθε η χούντα και όλα τα παραπάνω σχέδια μπήκαν, μαζί με τη χώρα, στον… γύψο για 7 χρόνια, 3 μήνες και 3 μέρες!
1974
Το ΠΑΣΟΚ ιδρύεται στις 3 Σεπτεμβρίου. 75 ημέρες μετά πραγματοποιούνται οι εθνικές εκλογές, στις οποίες αποσπά 13,58%! Μπορεί η «αδέξια Δεξιά» (όπως ο ίδιος ο Παπανδρέου την αποκαλούσε) να φαινόταν (ακόμα…) απρόσιτος στόχος, αλλά η αρχή είχε γίνει.
1977
Μετά τις εκλογές της 20ής Νοεμβρίου, η Νέα Δημοκρατία είναι για δεύτερη συνεχόμενη φορά νικήτρια. Ωστόσο, τίποτα στην πολιτική ζωή του τόπου δεν είναι πια το ίδιο! Το ΠΑΣΟΚ αποσπά ποσοστό 25,3%, γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά (το κυριότερο) με τη δυναμική του καταδεικνύει πως όλα τα παραπάνω είναι μόνο η αρχή! Και η αλλαγή; Ακόμα (κατ’ ουσίαν) απούσα!
Από τα 4 πρώτα σε ψήφους κόμματα, μόνο ένα τη χρησιμοποιεί σε αφίσα – και είναι η ΕΔΗΚ και όχι το ΠΑΣΟΚ!
Αν όμως αυτά συμβαίνουν στην επιφάνεια των πραγμάτων, στο βάθος τους η αλλαγή έρχεται – κυριολεκτικά και μεταφορικά! Τούτο καταδεικνύεται με λιτότητα όσο και σαφήνεια λόγου από τα αρχεία τού (διαχρονικά οξυδερκούς) βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, το οποίο αναλύοντας το αποτέλεσμα των ελληνικών εκλογών συμπεραίνει: «Ο Καραμανλής έκανε πολλά για την Ελλάδα, αλλά αυτό ακριβώς το επίτευγμά του επέτρεπε στους Ελληνες να ψηφίσουν για αλλαγή».
1979
Τον Σεπτέμβριο, ο γενικός γραμματέας της Κ.Ε. του ΚΚΕ Χαρίλαος Φλωράκης, σε ομιλία του στο φεστιβάλ της ΚΝΕ-Οδηγητή, αναφέρει 41 (!) φορές τη λέξη «αλλαγή», τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Ολα τα κόμματα της δημοκρατικής αντιπολίτευσης διακηρύσσουν την ανάγκη να αφαιρεθεί η εξουσία από τη Δεξιά και επαγγέλλονται την αλλαγή […] Υπάρχει βέβαια […] το ΠΑΣΟΚ, που επίσημα προβάλλει το σύνθημα της αλλαγής […] Ταυτόχρονα όμως το ΠΑΣΟΚ αναγορεύει τον εαυτό του σαν τον αποκλειστικό φορέα της αλλαγής. Δεν θεωρεί σκόπιμη ούτε ίσως και απαραίτητη τη συμπαράταξη των δυνάμεων που επιδιώκουν την αλλαγή σε μια αντιιμπεριαλιστική αντιμονοπωλιακή δημοκρατική κατεύθυνση».
1981: η ήττα της Δεξιάς, η νίκη της Αλλαγής
Είναι γνωστό πως η πατρότητα του όρου αλλαγή διεκδικείται από πολλές πλευρές. Πρόκειται για μια διαμάχη με σημασία κυρίως ιστορική – επί της ουσίας τα αμέσως επόμενα χρόνια τα ίδια τα γεγονότα θα καταστήσουν απολύτως αποδεκτή μία και μόνο παραδοχή: αλλαγή = ΠΑΣΟΚ!
Μήνυμα Ανδρέα Παπανδρέου (Ιανουάριος):
«Ξεκινάμε τον καινούργιο χρόνο με τη βεβαιότητα ότι το 1981 θα σημάνει ένα νέο ξεκίνημα […] που θα θέσει τα θεμέλια για την πορεία προς τη μεγάλη Αλλαγή […] προϋπόθεση για την αντιμετώπιση της πολύπλευρης κρίσης και για την προκοπή του έθνους είναι η Αλλαγή […] Το ΠΑΣΟΚ με την πλατιά λαϊκή συσπείρωση, συμπαράσταση και συμμετοχή στο κίνημα της Αλλαγής, θα μετατρέψει σε χειροπιαστή πραγματικότητα το όραμα του λαού μας».
Β’ πανελλήνια οικονομική εξόρμηση ΠΑΣΟΚ (Ιανουάριος):
«Τώρα είναι ο καιρός. Κάντε το ΠΑΣΟΚ πανέτοιμο για την Αλλαγή. Τώρα η συμμετοχή σας στην οικονομική εξόρμηση είναι συμμετοχή στην αλλαγή».
Μήνυμα για τα εφτά χρόνια από την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ (Σεπτέμβριος):
«Η διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη για την εθνική μας ανεξαρτησία και τη μεγάλη Αλλαγή δεν είναι πια ένα μακρινό όραμα, αλλά μια χειροπιαστή προοπτική».
Ομιλία Γεώργιου Ράλλη στη Θεσσαλονίκη (Σεπτέμβριος):
«Μην παίζετε στο πράσινο τραπέζι της Αλλαγής. Η Αλλαγή είναι η μάσκα που φορούν οι κομμουνιστές και το ΠΑΣΟΚ […] για να επιβάλουν τη δικτατορία του προλεταριάτου, καταργώντας κάθε έννοια δημοκρατίας».
Τα παραπάνω αποσπάσματα το μαρτυρούν εύγλωττα: η αλλαγή είναι παντού – φυσικά και στις αφίσες! Η Αλλαγή είναι εδώ – και μετά;
Στο λεξικό «Η Ελλάδα στη δεκαετία του ’80», ο Βασίλης Βαμβακάς γράφει για «το πολιτικό σύνθημα μιας κοινωνίας σε μετάβαση». Σε άλλα σημεία του λήμματος αναφέρει: «…δηλωτικό της κεντρικότητας του όρου “αλλαγή” τη συγκεκριμένη περίοδο ήταν η χρήση του πετυχημένου αυτού πολιτικού σλόγκαν από την εμπορική διαφήμιση πολλές φορές με χιουμοριστικό τόνο […] Σε κάθε περίπτωση, είτε αυτή αφορούσε το ιδιωτικό είτε το δημόσιο πεδίο, είτε στα σοβαρά είτε στα αστεία, το αίτημα της αλλαγής κατά τη δεκαετία του 1980 αποτέλεσε σταθερή συμβολική αναφορά».
1984 – 1985
Στο λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη, διαβάζουμε πως η λέξη αλλαγή αφορά «την οριστική και πλήρη μετάβαση από μια κατάσταση σε μιαν άλλη». Η τριετία που μεσολάβησε μεταξύ των εθνικών εκλογών του 1981, των ευρωεκλογών του 1984 και των νέων εθνικών εκλογών του 1985, προφανώς δεν ήταν αρκετή για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο! Έτσι η αλλαγή αφού έκανε στάση στο κόσμο της διαφήμισης (π.χ. Ginis Travel: «σας αρέσει η αλλαγή;» – Daipers: «Πωπω μια αλλαγή!») ή του θεάματος (σατιρική παράσταση «Αλλαγή και πάσης Ελλάδος» το χειμώνα του 82-83 από το Χάρρυ Κλυνν) παραμένοντας δημοφιλέστατη, επανήλθε στην πολιτική πραγματικότητα της χώρας. Το διλημματικό σχήμα «ΠΑΣΟΚ ή Δεξιά» μεταφράστηκε συνθηματικά ως κόντρα «αλλαγής – απαλλαγής». ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού και ΕΚΚΕ χρησιμοποίησαν επίσης τον όρο, αφήνοντας μόνη τη Νέα Δημοκρατία να χρησιμοποιεί το ευφυολόγημα της απ-αλλαγής που τελικά δεν είχε αντίκρισμα στην κάλπη, παρότι το κόμμα ανέβασε τα ποσοστά του σε σχέση με το παρελθόν και στις δύο αναμετρήσεις.
Ειδικά για το 1985, το ΠΑΣΟΚ επέλεξε να διανθίσει (κυριολεκτικά και μεταφορικά!) τη δοκιμασμένη και επιτυχημένη συνταγή, οπτικοποιώντας την: σε μία από τις αφίσες του, πρωταγωνιστεί ένα χαμογελαστό κοριτσάκι που κρατά μια ανθοδέσμη – δίπλα του αναγράφεται: «Ναι, στη χαρά της Αλλαγής». Η …«Αλλαγίτσα» έκανε θραύση και η συγκεκριμένη υλοποίηση αποτελεί πιθανότατα την πιο επιτυχημένη αφίσα κόμματος σε ολόκληρη τη Μεταπολίτευση! Αυτό πιστοποιείται και από ποιοτική έρευνα του ΕΜΜΕ (Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ) στις προεκλογικές εκστρατείες της περιόδου 1960 – 2004. Για όλες τις ηλικιακές ομάδες ερωτώμενων (35-44, 45-54, 55-64, 65+ ετών) η συγκεκριμένη αφίσα βρίσκεται στην 1η θέση επιλογής!